| Ten artykuł należy dopracować: od 2014-06 → sformatować tekst (pomoc: podział na sekcje, tabele, wzory). Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu. |
Twierdzenie lub lemat Riemanna–Lebesgue’a – twierdzenie analizy harmonicznej, noszące nazwiska Bernharda Riemanna i Henriego Lebesgue’a, mówiące o tym, że transformata Fouriera lub transformata Laplace’a funkcji bezwzględnie całkowalnej w sensie Lebesgue’a znika w nieskończoności.
Twierdzenie
Niech
będzie funkcją mierzalną należącą do przestrzeni Lebesgue’a
tzn. spełniającą nierówność
![{\displaystyle \int _{\mathbb {R} }|f|<\infty .}](https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/3eb3a93446b897cb331da58836007e31247d0145)
Wówczas transformata Fouriera
![{\displaystyle {\hat {f}}(t)=\int \limits _{-\infty }^{+\infty }f(x)e^{-itx}\,dx\to 0,\quad {\mbox{ przy }}|t|\to \infty ,}](https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/b4450c06c96e0ed8cf7ca9983988254580faecfc)
bądź innymi słowy: obraz
należy do podprzestrzeni
funkcji ciągłych znikających w nieskończoności przestrzeni
Dowód
Niech
będzie funkcją mierzalną z przestrzeni
czyli
wówczas:
| | ![{\displaystyle \lim _{\|\omega \|_{L_{\infty }}\to +\infty }\int \limits _{\mathbb {R} ^{n}}f(x)e^{-i\omega x}=0,}](https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/96471e94ecc2894c991327676274c5b1a34d4217) | | (1) |
gdzie
Zacznijmy obliczenia od funkcji charakterystycznej przesuniętego o dowolny wektor hipersześcianu o bieżącym punkcie centralnym
i boku o długości równej
Zbiór będzie oznaczany dalej jako
![{\displaystyle \int \limits _{[P_{0},\Delta ]}1_{[P_{0},\Delta ]}e^{-i\omega x}dx=\prod _{j=1}^{n}\left(\;\int \limits _{p_{j}-{\frac {\Delta }{2}}}^{p_{j}+{\frac {\Delta }{2}}}e^{-i\omega _{j}x_{j}}dx_{j}\;\right).}](https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/94dffbd3c1377e0ba3209dc11b3e76e84e21ad0f)
Fakt, że
wskazuje iż przynajmniej jedna ze składowych wektora
dąży do nieskończoności, bez utraty ogólności można przyjąć, że jest to
a zatem:
![{\displaystyle 0\leqslant \lim _{\omega _{1}\to \infty }\left|\;\int \limits _{p_{1}-{\frac {\Delta }{2}}}^{p_{1}+{\frac {\Delta }{2}}}e^{-i\omega _{1}x_{1}}dx_{1}\;\right|=\lim _{\omega _{1}\to \infty }\left|\left[{\frac {e^{-i\omega _{1}x_{1}}}{-i\omega _{1}}}\right]_{p_{1}-{\frac {\Delta }{2}}}^{p_{1}+{\frac {\Delta }{2}}}\right|\leqslant \lim _{\omega _{1}\to \infty }{\frac {2}{\left|\omega _{1}\right|}}=0,}](https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/a5958637cfaddd11dbdc1cea7a530e227b69d7e5)
skutkiem czego, korzystając między innymi z nierówności trójkąta, uzyskuje się:
| | ![{\displaystyle {\begin{aligned}0\leqslant \lim _{\|\omega \|_{L_{\infty }}\to +\infty }\left|\int \limits _{[P_{0},\Delta ]}1_{[P_{0},\Delta ]}e^{-i\omega x}dx\right|&=\lim _{\omega _{1}\to \infty }\left|\int \limits _{p_{1}-{\frac {\Delta }{2}}}^{p_{1}+{\frac {\Delta }{2}}}e^{-i\omega _{1}x_{1}}dx_{1}\right|\prod _{j=2}^{n}\left|\int \limits _{p_{j}-{\frac {\Delta }{2}}}^{p_{j}+{\frac {\Delta }{2}}}e^{-i\omega _{j}x_{j}}dx_{j}\right|\\&\leqslant \lim _{\omega _{1}\to \infty }\left|\int \limits _{p_{1}-{\frac {\Delta }{2}}}^{p_{1}+{\frac {\Delta }{2}}}e^{-i\omega _{1}x_{1}}dx_{1}\right|\prod _{j=2}^{n}\int \limits _{p_{j}-{\frac {\Delta }{2}}}^{p_{j}+{\frac {\Delta }{2}}}\left|e^{-i\omega _{j}x_{j}}\right|dx_{j}\\&\leqslant \lim _{\omega _{1}\to \infty }\left|\int \limits _{p_{1}-{\frac {\Delta }{2}}}^{p_{1}+{\frac {\Delta }{2}}}e^{-i\omega _{1}x_{1}}dx_{1}\right|\Delta ^{n-1}=0.\end{aligned}}}](https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/a0480d7a542de3f94bae78bfed3e589eb98bb6ec) | | (2) |
Niech
będzie dowolnym zbiorem mierzalnym takim, że jego miara Lebesgue’a
ma pewną skończoną wartość liczbową, natomiast
przybliżeniem
takim, że
ponadto:
![{\displaystyle {\widetilde {A}}=\bigcup _{m=1}^{\infty }[P(m),\Delta (m)],\quad {\text{ gdzie }}\forall _{(k,j)\in \mathbb {Z} _{+}^{2}:k\neq j}\ (P(k),\Delta (k))\cap (P(j),\Delta (j))=\emptyset }](https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/2203290a3082c429f7b9d7eaed2868c5b3bcaa1c)
![{\displaystyle \chi _{\widetilde {A}}=\sum _{m=1}^{\infty }1_{(P(m),\Delta (m))}+\chi _{S},}](https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/6eb3b3ed95d7d2f0c61a2263967ffc77bd563500)
gdzie
jest maksymalnym zbiorem otwartym zawartym w
![{\displaystyle 0\leqslant \left|\;\int \limits _{\mathbb {R} ^{n}}\chi _{S}e^{-i\omega x}\right|\leqslant \int \limits _{\mathbb {R} ^{n}}\chi _{S}=\mu (S)\leqslant \sum _{m=1}^{\infty }\mu ([P(m),\Delta (m)]-(P(m),\Delta (m)))=0.}](https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/760a45fc2dc04c2ce847b39f84431ba6aca7855d)
Zastosowana metoda aproksymacji
przez
daje pozytywny rezultat, gdyż standardowa konstrukcja pokrycia zbioru mierzalnego opiera się na przedziałach, których funkcje charakterystyczne są nieciągłe na zbiorze miary zero taka sama sytuacja zajdzie zatem również w przypadku
Można dokonać podziału na przeliczalną liczbę obszarów z których każdy jest się w stanie pokryć przy pomocy ciągu
z odpowiednio dopasowaną deltą. Ostatecznie jego wyrazy jako zbiór równoliczny z podzbiorem iloczynu kartezjańskiego (przeliczalna liczba obszarów to też przeliczalna liczba oddzielnych sum) są przeliczalne.
Stosując zależność (2), można obliczyć granicę iterowaną:
![{\displaystyle {\begin{aligned}0\leqslant L&=\lim \limits _{{\widetilde {A}}\to A}\left\{\lim \limits _{m\to +\infty }\left[\lim _{\|\omega \|_{L_{\infty }}\to +\infty }\left|\int \limits _{\mathbb {R} ^{n}}\left(\chi _{S}+\sum _{j=1}^{m}1_{(P(j),\Delta (j))}\right)e^{-i\omega x}\right|\right]\right\}\\&\leqslant \lim \limits _{{\widetilde {A}}\to A}\left\{\lim \limits _{m\to +\infty }\left[\sum _{j=1}^{m}\left(\lim _{\|\omega \|_{L_{\infty }}\to +\infty }\left|\int \limits _{\mathbb {R} ^{n}}1_{[P(j),\Delta (j)]}e^{-i\omega x}dx\right|\right)\right]\right\}=0\end{aligned}}}](https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/02740fad13e9ab2d0574dabbfe1d98fbb48c60ce)
na mocy nierówności trójkąta:
![{\displaystyle \lim \limits _{{\widetilde {A}}\to A}\left\{\lim \limits _{m\to +\infty }\left(\lim _{\|\omega \|_{L_{\infty }}\to +\infty }\left|\int \limits _{\mathbb {R} ^{n}}\chi _{A}e^{-i\omega x}\right|\right)\right\}\leqslant \lim \limits _{{\widetilde {A}}\to A}\left\{\lim \limits _{m\to +\infty }\left(\lim _{\|\omega \|_{L_{\infty }}\to +\infty }\left|\int \limits _{\mathbb {R} ^{n}}\chi _{A}e^{-i\omega x}-\int \limits _{\mathbb {R} ^{n}}\left(\chi _{S}+\sum _{j=1}^{m}1_{(P(j),\Delta (j))}\right)e^{-i\omega x}\right|\right)\right\}+L}](https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/759c07e3e08f132ed95253910b8ac0c79a316e07)
ponowne skorzystanie z nierówności trójkąta pozwala na wyrugowanie
po prawej stronie, zatem:
![{\displaystyle \lim \limits _{{\widetilde {A}}\to A}\left\{\lim \limits _{m\to +\infty }\left(\lim _{\|\omega \|_{L_{\infty }}\to +\infty }\left|\int \limits _{\mathbb {R} ^{n}}\chi _{A}e^{-i\omega x}\right|\right)\right\}\leqslant \lim \limits _{{\widetilde {A}}\to A}\left\{\lim \limits _{m\to +\infty }\left(\lim _{\|\omega \|_{L_{\infty }}\to +\infty }\int \limits _{\mathbb {R} ^{n}}\left|\chi _{A}-\left(\chi _{S}+\sum _{j=1}^{m}1_{(P(j),\Delta (j))}\right)\right|\right)\right\},}](https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/f6109589fb66717c0c37b59553578e8683105636)
stąd:
![{\displaystyle \lim _{\|\omega \|_{L_{\infty }}\to +\infty }\left|\int \limits _{\mathbb {R} ^{n}}\chi _{A}e^{-i\omega x}\right|\leqslant \lim \limits _{{\widetilde {A}}\to A}\left\{\lim \limits _{m\to +\infty }\int \limits _{\mathbb {R} ^{n}}\left|\chi _{A}-\left(\chi _{S}+\sum _{j=1}^{m}1_{(P(j),\Delta (j))}\right)\right|\right\},}](https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/ffe6ec613a86b2bb6fab516af09c34fb382afbb3)
pamiętając, że zbiory
i
nie mają ze sobą części wspólnej:
![{\displaystyle \int \limits _{\mathbb {R} ^{n}}\left|\chi _{A}-\left(\chi _{S}+\sum _{j=1}^{m}1_{(P(j),\Delta (j))}\right)\right|=\mu \left(\left[S\cup \bigcup _{j=1}^{m}(P(j),\Delta (j))\right]{\dot {-}}A\right)}](https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/63661044966e498616de4f99d9d0163f74916b1c)
![{\displaystyle \lim \limits _{m\to +\infty }\mu \left(\left[S\cup \bigcup _{j=1}^{m}(P(j),\Delta (j))\right]{\dot {-}}A\right)=\mu \left(\left[S\cup \bigcup _{j=1}^{+\infty }(P(j),\Delta (j))\right]{\dot {-}}A\right)=\mu ({\widetilde {A}}{\dot {-}}A)=\mu ({\widetilde {A}})-\mu (A).}](https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/bfb716dbe26622075a8b5a4081577370303b217a)
Równość powyżej jest naturalną konsekwencją iż na mocy przyjętych założeń
wobec czego różnica symetryczna zbiorów
natomiast miara Lebesgue’a będzie różnicą miar. Uwzględniając, że
jest zbiorem mierzalnym o skończonej mierze, można wyznaczyć granicę:
| | ![{\displaystyle 0\leqslant \lim _{\|\omega \|_{L_{\infty }}\to +\infty }\left|\int \limits _{\mathbb {R} ^{n}}\chi _{A}e^{-i\omega x}\right|\leqslant \lim \limits _{{\widetilde {A}}\to A}\mu ({\widetilde {A}})-\mu (A)=0.}](https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/729fbe1cee770a86dbe7dafd72c695e43e16fc2e) | | (3) |
Niech
będzie funkcją mierzalną z przestrzeni
jej całkę Lebesgue’a można zatem obliczyć jako:
| | ![{\displaystyle \int \limits _{A}g=\lim \limits _{\delta \to 0^{+}}\left(\lim \limits _{m\to +\infty }\sum _{j=1}^{m}\delta \mu (A_{j})\right),}](https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/2f6edceea51fc7f43203dbb9c113ada62aa83472) | | (4) |
zaś samą funkcję
przedstawić wyrażeniem:
![{\displaystyle g=\lim \limits _{\delta \to 0^{+}}\left(\lim \limits _{m\to +\infty }\sum _{j=1}^{m}\delta \chi _{r_{j}}\right),}](https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/7e8bb8a2b589fe245957eda81c65d56ec4b31cc6)
gdzie
zaś
Licząc granicę iterowaną i korzystając z faktu, iż
powoduje, że
co pozwala skorzystać z zależności (3) a zatem:
![{\displaystyle 0\leqslant L_{g}=\lim \limits _{\delta \to 0^{+}}\left\{\lim \limits _{m\to +\infty }\left[\lim _{\|\omega \|_{L_{\infty }}\to +\infty }\left|\int \limits _{\mathbb {R} ^{n}}\left(\sum _{j=1}^{m}\delta \chi _{r_{j}}\right)e^{-i\omega x}\right|\right]\right\}\leqslant \lim \limits _{\delta \to 0^{+}}\left\{\lim \limits _{m\to +\infty }\left[\sum _{j=1}^{m}\left(\delta \lim _{\|\omega \|_{L_{\infty }}\to +\infty }\left|\int \limits _{\mathbb {R} ^{n}}\chi _{r_{j}}e^{-i\omega x}\right|\right)\right]\right\}=0,}](https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/a0671cfc43b3ac809d47940dcceefb05d6180627)
stosując ponownie nierówność trójkąta:
![{\displaystyle {\begin{aligned}\lim \limits _{\delta \to 0^{+}}\left\{\lim \limits _{m\to +\infty }\left(\lim _{\|\omega \|_{L_{\infty }}\to +\infty }\left|\int \limits _{\mathbb {R} ^{n}}ge^{-i\omega x}\right|\right)\right\}&\leqslant \lim \limits _{\delta \to 0^{+}}\left\{\lim \limits _{m\to +\infty }\left(\lim _{\|\omega \|_{L_{\infty }}\to +\infty }\left|\int \limits _{\mathbb {R} ^{n}}ge^{-i\omega x}-\int \limits _{\mathbb {R} ^{n}}\left(\sum _{j=1}^{m}\delta \chi _{r_{j}}\right)e^{-i\omega x}\right|\right)\right\}+L_{g}\\&\leqslant \lim \limits _{\delta \to 0^{+}}\left\{\lim \limits _{m\to +\infty }\left(\lim _{\|\omega \|_{L_{\infty }}\to +\infty }\int \limits _{\mathbb {R} ^{n}}\left|g-\left(\sum _{j=1}^{m}\delta \chi _{r_{j}}\right)\right|\right)\right\},\end{aligned}}}](https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/83ca81dd05deb6174de95edc54ec00a2f705058d)
więc:
![{\displaystyle \lim _{\|\omega \|_{L_{\infty }}\to +\infty }\left|\int \limits _{\mathbb {R} ^{n}}ge^{-i\omega x}\right|\leqslant \lim \limits _{\delta \to 0^{+}}\left\{\lim \limits _{m\to +\infty }\left(\int \limits _{\mathbb {R} ^{n}}\left|g-\sum _{j=1}^{m}\delta \chi _{r_{j}}\right|\right)\right\}.}](https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/b7a24b5ed10bf2bff61f998e75ec6834419c98bc)
Uwzględniwszy, że na mocy założeń dla każdego
funkcja
a także, iż
oraz zależność (4):
| | ![{\displaystyle \lim _{\|\omega \|_{L_{\infty }}\to +\infty }\left|\int \limits _{\mathbb {R} ^{n}}ge^{-i\omega x}\right|\leqslant \int \limits _{\mathbb {R} ^{n}}g-\lim \limits _{\delta \to 0^{+}}\left\{\lim \limits _{m\to +\infty }\left(\int \limits _{\mathbb {R} ^{n}}\sum _{j=1}^{m}\delta \chi _{r_{j}}\right)\right\}=\int \limits _{\mathbb {R} ^{n}}g-\lim \limits _{\delta \to 0^{+}}\left\{\lim \limits _{m\to +\infty }\left(\sum _{j=1}^{m}\delta \mu (r_{j})\right)\right\}=0.}](https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/bf06d6a9265d0ae5cc3432b82ae8e9cba33376bc) | | (5) |
Powyższy rezultat jest ściśle powiązany z przynależnością
do przestrzeni
oraz mierzalnością, co pozwala na uniknięcie braku istnienia granicy i symbolów nieoznaczonych typu
Niech
będzie funkcją mierzalną z przestrzeni
wówczas jej całkę Lebesgue’a można przedstawić w postaci:
![{\displaystyle \int h=\int h^{+}-\int h^{-},}](https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/9c32a690e4034abf863113cefcf7a8d2f7198034)
gdzie
zaś
Uwzględnienie postulatu σ-skończoności, który cechuje miarę Lebesgue’a i implikuje mierzalnością zbiorów
i
prowadzi do wniosku, że funkcje
i
muszą być mierzalne jeżeli mierzalnym jest
ponadto:
![{\displaystyle \int \limits _{\mathbb {R} ^{n}}|h|=\int \limits _{\mathbb {R} ^{n}}h^{+}+\int \limits _{\mathbb {R} ^{n}}h^{-}<+\infty ,}](https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/dc456f6d70a8e3a484fc9b0f5ed792780a2c91db)
więc
co pozwala mi na skorzystanie z zależności (5) a zatem:
| | ![{\displaystyle \lim _{\|\omega \|_{L_{\infty }}\to +\infty }\int \limits _{\mathbb {R} ^{n}}he^{-i\omega x}=\lim _{\|\omega \|_{L_{\infty }}\to +\infty }\int \limits _{\mathbb {R} ^{n}}h^{+}e^{-i\omega x}-\lim _{\|\omega \|_{L_{\infty }}\to +\infty }\int \limits _{\mathbb {R} ^{n}}h^{-}e^{-i\omega x}=0+0=0.}](https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/d1b981fdeb24d308afcbf810ddcdb4082767daa5) | | (6) |
Teraz można już przeprowadzić ostateczny dowód dla funkcji
scharakteryzowanej wraz z wyrażeniem (1). Założenie dotyczące mierzalności skutkuje mierzalnością
oraz
Ponadto:
![{\displaystyle 0\leqslant \min \left(\int \limits _{\mathbb {R} ^{n}}\left|\Im {f}\right|,\int \limits _{\mathbb {R} ^{n}}\left|\Re {f}\right|\right)\leqslant \max \left(\int \limits _{\mathbb {R} ^{n}}\left|\Im {f}\right|,\int \limits _{\mathbb {R} ^{n}}\left|\Re {f}\right|\right)\leqslant \int \limits _{\mathbb {R} ^{n}}|f|<+\infty ,}](https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/9dc287760a0bcdb18579233dd776cc91b6a84732)
wobec czego
dzięki czemu można użyć zależności (6), więc:
![{\displaystyle \lim _{\|\omega \|_{L_{\infty }}\to +\infty }\int \limits _{\mathbb {R} ^{n}}fe^{-i\omega x}=\lim _{\|\omega \|_{L_{\infty }}\to +\infty }\int \limits _{\mathbb {R} ^{n}}\Re {f}e^{-i\omega x}+\lim _{\|\omega \|_{L_{\infty }}\to +\infty }\int \limits _{\mathbb {R} ^{n}}i\Im {f}e^{-i\omega x}=0+i0=0,}](https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/f0c4957af958620052f2f2ea04d0b5cf8ab98a7c)
co też należało wykazać. Zachodzenie całkowalności w sensie Riemanna, jest możliwe tylko w przypadku zachodzenia całkowalności w sensie Lebesgue’a, zatem odrębny dowód nie jest konieczny, gdyż prowadzi do identycznego rezultatu. Istnieje całkiem spora grupa funkcji z przestrzeni L1, dla których granica (1) w sensie R-całki nie istnieje, czego przykładem jest chociażby
co nie jest wynikiem, który powinno się traktować jako miarodajny, gdyż dowolny zbiór przeliczalny
można pokryć sumą o postaci
gdzie
może być dowolnie bliski zeru, natomiast funkcja
jest zazwyczaj bijekcją. Czuje się tutaj jednocześnie wyraźny sens istnienia nieprzeliczalności, gdyż w przypadku policzalności zbioru
wszystko byłoby skomasowane w dokładnie jednym punkcie, czyli nie miałoby sensu.
Uwagi
- W języku rachunku prawdopodobieństwa twierdzenie to można wyrazić następująco:
- Jeżeli
jest zmienną losową o rozkładzie ciągłym, to jej funkcja charakterystyczna dąży do zera: ![{\displaystyle \lim \limits _{|t|\to +\infty }\varphi _{X}(t)=0.}](https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/6c5b1ac30db52469b601e0517c14ad4bf998db0e)
- Jeżeli nośnik
to teza zachodzi również dla transformaty Laplace’a, tj. ![{\displaystyle \lim \limits _{|t|\to \infty }{\mathcal {L}}f(t)=\lim \limits _{|t|\to \infty }\int \limits _{0}^{+\infty }f(x)e^{-tx}\,dx=0,\qquad {\text{gdy }}\Im (t)\geqslant 0.}](https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/66ac39d6597d8f752a20c4dbb56affe1f7a58a58)
- Istnieje również wersja dla szeregów Fouriera:
- Jeśli
jest funkcją całkowalną (w sensie Lebesgue’a) na przedziale, to współczynniki Fouriera
przy
wystarczy rozszerzyć
przyjmując 0 poza wspomnianym przedziałem, a następnie zastosować twierdzenie dla całej prostej.
- Tezę można uogólnić na wielowymiarowe przestrzenie euklidesowe: jeżeli
to wystarczy przyjąć ![{\displaystyle \mathbf {\hat {f}} (\mathbf {t} )=\int _{\mathbb {R} ^{n}}\mathbf {f} (\mathbf {x} )\,{\boldsymbol {\exp(}}-i\mathbf {t} \cdot \mathbf {x} )\,\mathrm {d} \mathbf {x} .}](https://wikimedia.org/api/rest_v1/media/math/render/svg/bd51aac497063d83378b46ba976fafcb1d27baa0)